Lyx'e Bakış

Yazar: Ismael Ripoll

Çeviri: Yeşim Şahin

LyX Nedir? 

Bu tanıtımdan sonra, LyX'in basit ve rekabetçi olmayan bir program olduğunu düsünebilirsiniz. Bu düsünce bütünüyle yanlıstır.

Belirtilmesi gereken önemli bir nokta LyX'in bir metin oluşturucu değil metin dizici olduğudur. Bir kelime işlemci ile metni veya sekilleri nereye isterseniz yerleştirebilir veya bir çizelgenin gözelerinin tam genişliğini seçebilirsiniz. LyX ile bu mümkün degildir. Eğer ardarda iki boşluk bırakmak isterseniz, ikincisi önemsenmeyecektir, geriye doğru iki adım taşınmak da aynı şekilde mümkün değildir. Peki, bu şekilde metni şekillendirmek nasıl mümkün olacak? Bu sorunun yanıtı LaTex'in bunu otomatik olarak yaptıgıdır. Bunu yapmak için sadece metnin yapışı hakkında bazı ipuçları vermeniz gerekecek; numaralandırma, bölüm başlıkları ve şekillerin nerelerde yerleşecegi gibi...v.s. 

LyX'in sınırlaması, problemin metin üzerinde oynamada değil, nitelikte olmasıdır. Yazmaya başlamadan önce font şekillerini ve başlık görünüslerini kac kez değiştirdiğinizi hatırlayın. Belki kararınızı verdikten ve 3-4 sayfa yazdıktan sonra aniden 2. seviye başlığın tipini unuttunuz ya da daha kötüsü fikrinizi değiştirdiniz. Bu takdirde geri dönüp, teker teker tüm başlıkları yeniden şekillendirmek zorunda kaldınız. Eger metin editörümüz bu tip önemsiz kararları kendisi alabilseydi, biz de yazdıklarımızın nasıl görünecegi üzerinde degil, ne yazdığımız üzerinde yoğunlaşabilirdik. 

Denebilir ki, LyX ve sonuç kompozisyonu LateX tarafından yapılan bir editör yardımcısıdır. 

Gözlemlerime göre, LateX duymuş ya da denemiş olan pek çok insan onun hakkında kötü deneyimlere sahiptir. Üzülmeyin! Burada LyX bize yardımcı olacak. LateX ile ve metnin derlenmesinden dogan tüm karışıklıklarla başa çıkacak. Biz bir tek LaTeX komutu bile yazmak zorunda değiliz. (Tabii eğer istemezsek!)

Bu ana LyX penceresidir.

 

Dürüst olmak gerekirse,   LyX GUI'nin sunumu çekici ve parlak değildir. GUI'nin inşasında kullanılan Xforms kitaplığına bağlıdır. Gelecek sürümün amaçlarından biri Gtk kitaplığını (GIMP'in inşası icin geliştirildi) ve/veya Qt kitaplığını kullanmak (Bugün elde edilebilecek ve KDE'nin geliştirilmesinde kullanılacak en iyi kitaplıktır).

Tarihçe

En son durağan sürüm   0.10.7'dir.  1996 sonlarında tamamlandı. Gelecek durağan sürüm (0.12.0) tamamlanmak üzere. (Siz bu yazıyı okuyor olduğunuzdaki sürüm o olacak). Bu yazi 0.12.0.pre7 sürümünü temel alır. Düzgülerle (kodlarla) ilgili hala devam eden bir çalışma var ve her hafta eksiklikler giderilerek ve yeni kapasiteler eklenerek yeni sürümler ortaya çıkarılıyor. Numaralandırma yöntemi (sürümlerin numaralandırılması) Linux kabuğunda kullanılan ile benzerdir: durağan sürümler çift, ve geliştirilmekte olan sürümler tek numaralandırılır. 

LaTeX Nedir? 

LaTeX' in öyküsü Donald E. Knuth ile baslar. 1977'de, tanünmüş serisi "Bilgisayar Programlama Sanatı" ni yazmak için mantıklı bir düzenleme veya kelime işlemci programı arıyordu. TeX' i yaratmaya karar verdi. TeX diğer noktalarda değil ama metin şekillendirmede çok güclü bir programlama dilidir. TeX ile istediğiniz herşeyi inanılmaz bir kalitede gerçekleştirebilirsiniz. Örnegin, çıktı dosyasının cözünülürlügü 57819 ppi'dir (inç başına piksel). Fakat, tahmin edebileceğiniz gibi, bu kadar güclülügün anlamı formatlama ve kompozisyon süreci hakkında bilmeniz gereken çok fazla ayrıntı olduğudur. TeX çok ayrıntılı   çıktı.  kontrolüne gereksinim duyan kullanıcılar için temeldir.

Daha sonralari, 80'lerin başında, Leslie Lamport, onlara çok yüksek bir arayüz vererek TeX   komutlar takımını ve TeX stilini temel alan komutlar serisini yazdı. Böylece LaTeX dogdu. (Lamport TeX). Neyse ki LateX ile yüksek kaliteli dokümanlar hazırlamak son derece kolay. (TeX ile karşılaştırınca) LaTeX'in matematiksel ifadelerdeki tartışılmaz üstünlükleri onun matematikçiler arasünda kabul edilme nedenidir.

LaTex'in en çok kullanılan ilk sürümü 2.09 idi. Son sürüm ise LaTeX2e olarak isimlendirilmekte, ve bu sürüm dokümanların formatı icin LyX'e gereksinim duymakta. Sürüm 3 ise halen geliştirilmekte.

Temel Özellikler

Bir çok on-line yardım ve örnek var. LyX'in elyordamları LyX programı tarafından doğrudan okunabilir. Neyseki elyordamlar "mantıklı" kullanıcılar için yazılıyor. Bu yüzden de okuyucuların tamamen cahil ya da koyu font nedir, fare nasıl kullanılır gibi bilgilere gereksinimleri olmadığı düsünülüyor. Yardim stili ile kısa zamanda ve sadece bir kaç sayfa ile LyX uzmanı olmak mümkün. Ayrıca arama hızı ve yerdeğiştirme elaygıtı da gerçekten etkileyici.

Tablolar tamamen otomatik ve WYSIWYG. Hücrelerin boyutları otomatik olarak hizalanıyor. Kolon veya satır eklemek, silmek ve yapıştırmak mümkün. Metni konumlandırmak, hücreleri birleştirmek ve ayırmak da, yani diger editörlerde bulabileceğimiz her şey.

Ayrıca şekil ve tabloları "yüzen" nesneler olarak da yerleştirmek mümkün. Yüzen nesne (gereksinim duyulduğunda) kendi özgün yerinden alınabilir. Örnegin, şekillerin kaynak gösterildikleri sayfanın başında görülmeleri istenebilir. Yüzen nesnelerin hem başlıkları hem de etiketleri vardır. Böylelikle diğer yerlerden kaynak gösterilebilirler. Dokümanın derlenmesi süresince, LaTeX her bir şekil ve tabloya, numara atayacak, tüm referansları güncelleyecek ve şekil ile tabloların listesini oluşturacaktır.

Marjin notları eklenebildiği gibi dipnotlar eklemek de mümkündür. Oldukça kullanışlı olan marjin notları diğer editörlerde bulunmaz. Notlar yüzen nesnelerdir. Yani onlarin yerleşimi hakkında üzülmemize gerek yoktur. Diger bir ilginç özellik ise, notların içine istediğimiz her şeyi koyabilmemizdir (tablolar, şekiller, matematiksel ifadeler, v.s), yalnız daha fazla not hariç.

LyX'de heceleme kontrolü ispell komutu ile yapılır (tüm dagıtımlardan elde edilebilir). Heceleme işi diğer editörlerde oldugu gibi yapılır; her yanlış sözcük işaretlenir ve önerilen alternatifler ile yer değiştirilir.

LyX nesnelere (bölümler, sekiller, tablolar,...) gönderimde bulunmak için farklı bir düzenek kullanır. (Etiketleri istediginiz yere yerleştirebilir, ve sonra onlara gönderimde bulunabilirsiniz.) Edit etme aşaması boyunca, URL adresleri taban alınır. Bu yüzden   onların üzerine tıkladığınızda, imleç, etiketin tanımlandığı yere getirilecektir. Final dokümanında, etiketler atılır ve referanslar bölüm, sekil ve tablo numaralari olarak görülür. (veya sayfa numarasi, referans tipine bağlıdır).

Ve şimdi en iyisi: matematik. Söyleyeceklerimin hiç biri abartma değil. Hiçbir zaman eşitlik yazmanın ve etkileyici çıktı sonuca ulaşmanın bu kadar basit bir yolu olmadı. LyX'in bu kapasitesi gerçekten takdir edilmelidir. Genelde diğer editörler de karmaşık matematiksel ifadeler ile başa çıkabilir... Bir de LyX'i deneyin, biraz zaman ayırın ve aklınıza gelen tüm matematiksel ifadeleri düsünün: altindexler, integraller, kesirler, irrasyonel sayılar, parantezler, oklar... v.s. Ve şimdi print edin!. Eğer LaTeX biliyorsanız, ifadeleri ayni yolla yazabilirsiniz.

 

Henüz bahsetmedim, fakat bahsetmem gerek, LyX  bölümleri, başlıkları, alt başlıkları takip eder. Bu bilgiler ile LaTeX, final dokümanını indeksleyebilir.

Daha önce de söyledim, neyseki çok kısa zamanda ögreten iyi on-line yardımlar var. LyX ögreten diger bir özellik ise klavyenin, farenin ve menülerin zekice kullanımı.  Aynı şeyin iki ayrı yoldan yapılışını öğrenmek zorunda değilsiniz. (fare ve klavye) "File" menüsünden "save" seçeneğine tıklayabileceğiniz gibi Alt-F ve S'ya basarak da aynı şeyi yapabilirsiniz. Diğer yandan en çok kullanılanlar "Control" komutu yardımıyla çıkarılabilirler: <Ctrl>-C kopyalamak icin; <Ctrl>-V yapistirmak icin; <Ctrl>-F arama & yerdeğiştirme.

LyX ve LinuxDoc

Burada, LyX'in tüm edit özellikleri değil,  yalnızca LinuxDoc tarafından desteklenenleri anlatılacak.

LyX ile LinuxDoc arasında çok güçlü bir ilişki vardır. Şunu söylemek yeterlidir: sgml2lyx elaygıtı LyX dağıtımı içinde değil sgml-tools iğindedir. Ayrıca, SGML dokümanlandırmada sgml-tools paketi de diğer formatlar arasında LyX'in içindedir. 

Sonuçlar

Ek. Kurulum

Kurulum daha da basit... Yapmak açıklamaktan daha kısa: 

$ ./configure; make ; make install
            
      

Eger LinuxDoc'u, LyX ile birlikte kullanmak istiyorsanız, sgml-tools paketine de gereksinim duyacaksınız. Bu olmadan LinuxDoc kullanılabilir olmayacaktır.