Giriş

Neden Linux?

Öğrenci Danışmanlar

Sonuç

Linux'un Üniversite Laboratuvarlarında Eğitsel Araç Olarak Kullanımı

Özet: Yazar, Linux'un Türkiye'de eğitim kurumlarındaki araştırma laboratuvarlarının yüzünü birincil olarak nasıl etkileyip değiştirdiğini betimlemektedir. Onun deneyimleri tüm dünyadaki üniversitelerde varolan bu andaki değişimi örneklemektedir.

Giriş

Linux Türkiye'de, özellikle akademik ortamlarda, bir anda geniş bir kullanıcı grubuna ulaşmıştır. Bunlar arasında, İstanbul Teknik Üniversitesi Linux ile ilgili olarak farklı ölçeklerde yapmış olduğu çalışmalarla ve Türkçe sürümler geliştirerek önemli bir rol almaktadır. Çok yakınlarda, Üniversitenin Elektrik Mühendisliği Bölümünde Türkçe Linux olan Turkuvaz'ın Beta sürümü tamamlanmış bulunmaktadır. Her ne kadar çalışmalar bu bölümdeki araştırma ve öğretim yadımcıları tarafından yapılsa da Fen Edebiyat Fakültesi'nde Linux kullanan geniş bir öğrenci topluluğu bu çalışmalara katılmaktadır. Bu öğrenciler, Matematik ve Mühendislik Bilimleri Bölümleri'nin ortaklaşa koordine ettiği Matematik Mühendisliği Lisans Programında okumaktadırlar. Yazar yazıda, en başından bu yana programda Linux kullanımını ile ilgili olarak açıklamalarda bulunuyor.

Neden Linux?

Öykü, Matematik Mühendisliği Lisans Programı'nın güncellenmesinin gündeme geldiği 1992 'de başlıyor.

Mühendislik Bilimleri Bölümü, o günlerde, programın yazılım tabanlı olarak değiştirilmesi konusunda kararlı adımlar attı. Bu görüşün temelinde yatan öğrencilere bilgiyi vermenin değil bilgiye nasıl ve etkili bir şekilde ulaşmayı öğretmenin önemli olduğu düşüncesiydi ve ders içerikleri bu doğrultuda değiştirildi. Dolayısıyla, özellikle bilgisayar tabanlı derslerde, eğitim olabildiğince devinimli bir yapıya kaydırılarak ders verenlerin içeriği günlük gereksinimlere göre değiştirebilmesi mümkün kılındı. Bilgisayar teknolojisi ve bilişim alanındaki keskin ve çabuk değişimleri izlemek çok önemliydi.

Daha fazla ilerlemeden önce, "Matematik Mühendisliği" kavramının Türkiye'de ne anlama geldiğinden sözetmek istiyorum. Bir meslek dalı olan Matematik Mühendisliği, her alandaki mühendislerle teknik olarak iletişimde bulunabilecek bireyler yetiştirir. Disiplinlerarası sorunların modellenmesi, oluşan matematiksel sorunların çözümü için uygun algoritmaların oluşturulması, seçilmesi (ya da her ikisi birden) ve sonunda bilgisayarın etkin bir araç olarak kullanımı bu bireylerin en önemli yetenekleridir. Bunlar güçlü bir matematik tabanı olan yazılım mühendisleri olarak düşünülebilir. Bu tanımlama programdaki bilgisayar kullanımının önemini ortaya çıkarmaktadır.

1991'de lisans öğrencilerine sunulan bilgisayar olanakları neredeyse bir hiçti. Yalnızca öğretim üyelerince kullanılabilen bir IBM anabilgisayar yapısı bulunmaktaydı. Öğrenciler yalnız onbir adet 8086 PC kullanabiliyordu. Bilgisayar Laboratuvarı yöneticileri için virüs sorunu korkunç bir karabasan gibiydi. Virüs, bir makinada kendisiyle tek başına kalınıldığında çok büyük bir sorun değildir ama birçok insanın kullanımına açık bir durumda sorun büyük demektir. Böyle bir durumda sorunun tek çözümü genellikle gerektiğinde makineyi biçimlemeydi (format). Bu durum yöneticileri yazılım olarak daha etkili çözümler aramaya itiyordu ve bütçedeki kısıtlı durum donanım olarak gelişime izin vermiyordu.

1992'de Üniversite bir SUN IPX işistasyonu satınaldı, bu da laboratuvarlara UNIX işletim sisteminin gelmesine neden oldu. Kısa bir süre sonra bu satınalım Fakülte Dekanı'nın onbeş 386 PC satınalımını sağlamasıyla sürdü. Virüs ve yönetimden kaynaklanan sorunlar akılda olarak yöneticiler daha etkili çözüm arayışlarına başlamışlardı. OS/2 ilk girişimdi. Bununla birlikte yeterli bilgi ve deneyimin olmayışı nedeniyle, sistem, laboratuvarlarda yalnızca bir hafta çalışır durumda kaldı ve öprenciler sistemi bu süre içinde yenilgiye uğratmayı başardılar. Sistem göçmüştü. Laboratuvarların başkanının, BITNET'ten Linux adı verilen yeni bir işletim sisteminin varlığını duyması yeni umutlara neden oldu. Adres bulundu ve yazılım sipariş edildi. Bu yazılım Yggdrasil LINUX'tu. Kuşkusuz, bu yazılımı satın almakla sorunlar ortadan kalkmış olmadı. Aksine, sorunlarla dolu bir yolun başlangıcında bulunuluyordu. Bununla birlikte, hiç değilse, yazılım ücretsizdi ve internet üzerinde bu yazılımla ilgili birçok bilgi bulunmaktaydı. Herkes sorunların çokluğunun ve mutlu sona ulaşılacak yolun uzunluğunun farkındaydı. Bununla birlikte, bu konuyla uğraşacak coşkulu bireylerin varlığı ve Linux'un hızla gelişmekte olan yapısı ve de ödeme gereksinimi olmama gerçeği sonunda kararı getirdi: Linux, laboratuvarların baskın işletim sistemi olarak seçilmişti.

Danışman Öçrenciler

İlk yıl, bu işletim sistemi hakkında, öğgretim üyesi düzeyinde, deneyimde arttırımı ile geçti ve laboratuvarları yönetmenin hiç de kolay bir iş olmadığı anlaşıldı. Zaman tüketimi büyük boyutlardaydı ve bir kaç yöneticiyle, hayatlarında belki de ilk kez böyle bir işletim sistemiyle karşılaşan yüzlerce öğrenciye hizmet vermek neredeyse olanaksızdı. Bir yıl sonra yeni 386 ve 486 türü bilgisayarlar satın alınması laboratuvarlarda daha geniş esneklikler yaratmakla birlikte ugraşı tutarınıda büyük ölçüde arttırdı. Bakım için uzmanlara verilmesi gereken ücretin fakülte bütçesinin dar sınırlamaları dışında kalması yönetici olarak öğrencileri kullanmanın akla uygun olacağı düşüncesini gündeme getirdi. Bu hizmeti sürdürebilirler ve üniversite lisans programında elde edebildiklerinden daha fazlasını öğrenebilirlerdi. Bu bireyler " Öğrenci Danışman" olarak adlandırıldılar ve bilgisayarların, neredeyse, tüm yazılımve donanımı ile ilgilenmelerine olanak tanındı. İkincisinin yani donanım bakımının daha fazla kısıtı bulunmaktaydı çünkü bu doğrultuda kapsamlı bir bakım için çok daha gelişmiş aygıtlara gereksinim vardı (bununla birlikte donanımla ilgili hataların tanısını yapabiliyor ve değiştirme ile ilgili önerilerde bulunabiliyorlardı). Bu sistem yürüdü. İlk olarak X Pencere ile çalışmalar ardından TeX araçları ve PostScript kullanımı yaygın bir şekilde başlatıldı. Bunları gcc ve Pascal, Fortran, Mathematica, Scilab, Rlab gibi diğer programlama dilleri izledi. Daha sonra iletişimağı (network) oluşturuldu ve bu amaçla tüm sunucular yüklendi.

Bugün, yüz dolayında öğrenci danışman sistemin bakımını sağlıyor. Görevleri yalnızca bu devamlılığı sağlamak değil yeni yazılımları bulmak, uyarlamak ve kurulumunu sağlamak. Onlar boş zamanlarını bilgilerini ve deneyimlerini arttırarak geçiriyorlar ve böylece mezun olduklarında kendilerine ayrıca verilecek bir sertifikaya hak kazanıyorlar. Öğrenci danışmanlar dokuz farklı birimde görev alıyorlar:

• Eğitim Birimi:
  
  Bu birim derslere ek olarak kurslar ve seminerler düzenliyor. Fakülte içindeki ve dışındaki seminer ve kurs programları doğrudan bu birimin sorumluluğundadır.
  
  Bu birim ayrıca yaz aylarında verilen staj programlarını da düzenliyor. Öğrenciler hem bilgi ve deneyimlerini artırma şansına sahip oluyorlar hem de sistemin geliştirilmesine ve güncellenmesine katkıda bulunuyorlar.

• Grafik ve Animasyon Birimi:
  
  Bu birimin amacı, fakülteyle ilgili özel günlerdeki törenlerdeki sunumlar ve görsel sanalyöreler için grafik ve animasyon çalışmalarında bulunmaktır. Ayrıca sorumlulukları arasında yeni öğrencilerin eğitimi de bulunmaktadır. Birimde üyeler POVRAY, 3DStudio, Lightwave, PostScript ve benzer yazılımları kullanıyorlar. Bu yazılımlar çoğunlukla LINUX ve de daha küçük ölçekte Windows NT altında kullanılıyorlar.
  
  Bu birim aylık Türkçe ağiletişim (online) dergisi Oluşum'u da yayınlıyor.

• Donanım ve Ağlar Genel Bakım Birimi:
  
  Bu birim kurulumu etkin olarak yapılmış bir iletişimağının bakımını sağlamaktadır. Linux iletişimağı NIS ve NFS üzerine dayandırılmıştır. Zaman ve devinimli (dinamik) bellek kotası devrede bulunmaktadır. Bunun için mevcut olanların yanında Perl script de yazıldı. Bunlar öğrencilerin X ve ncurses kullanarak yazdıkları gcc programlarıdır.
  
  Birimde bir de iletişimağı güvenliği üzerine çalışma yapan bir altbirim bulunmaktadır. Bu takımın görevi iletişimağının zayıf yanlarını saptayıp yetkililere bildirmektir. Takım iyi huylu "hacker"lardan oluşmaktadır.
  
  Bu birim aylık ağiletişim dergisi olan Erişim'i yayınlamaktadır. Burada iletişimağı konusunun birçok dalı üzerinde uzmanlaşmış çok sayıda öğrenci bulunmaktadır. Bu birim DNS, NIS-NFS, FTP ve MAIL sunucularından sorumlu bulunmakradır.

• İnsan Kaynakları Birimi:
  
  Öğrenci danışmanların yalnızca bir kesiminin sertifika alma şansı olmasından dolayı, bu birimin amacı öğrenci danışmanların değerlendirilmesi için etkin bir veri tabanı oluşturmaktır. Öğrenci danışmanların kredileri projeler ve bilgisayar tabanlı çalışmaları göz önüne alınarak belirlenmektedir. Kredisi belirli bir düzeyi geçen bireyler sertifika almaya hak kazanmaktadırlar.
  
  Bu birimde PostGres, PostGresSql, Msql ve Adabas veritabanı olara kullanılıyor. Değerlendirme için web sunucularının kullanılmasıyla ilgili yeni bir proje var.

• Bilgi Kaynakları Birimi:
Bu birimin görevi Linux ve ilgili konular hakkında bilgi desteği sağlamak. Bu amaçla bir kaç takım mevcut: CD tasarım takımı, görsel sanalyöre araştırma takımı, çeviri ve yabancı terimlerin doğal karşılıklarını araştırmakla sorumlu takım. Bu birim aylık Türkçe ağiletişim dergi olan Yazılım Dağarcığı'nı yayınlıyor.

Birim CD yazıcı programlar, sanalgezgin (browser), TeX, LaTeX, PostScript, MetaFont, MetaPost ve benzerlerini kullanıyor. Birim elemanları tarafından son günlerde Python üzerinde çalışmalara da başlandı.

• Linux Sistem Programlama Birimi:
  
  Bu birim Laboratuvarlardaki varolan Linux sisteminin geliştirilmesini koordine ediyor. Yeni ya da var olup da henüz kullanılmayan yazılımlar öğrencilerin kullanımına sunuluyor. Bu günlerde popüler projeler Perl, Gawk, Tcl-Tk ve Python ile ilgili bulunmaktadır.

• Programlama Dilleri Birimi:
  
  Bu birimin amacı baskın ve yeni gelişmekte olan programlama dilleriyle ilgili bilgi ve deneyimi arttırmaktır. Bu amaç doğrultusunda C, Pascal, Fortran gibi yapısal diller; C++, objc, Java gibi nesneye yönelik diller; Lisp, Prolog gibi Yapay Zekâ Dilleri; Mathematica, Reduce gibi Simgesel Yorumlayıcı diller ile ilgili çalışmalar yapılıyor.

• Görsel Sanalyöreler Birimi:
  
  Bu birim Fakülte'nin görsel sanalyöresi tasarımı ve görsel sanalyöre sunucusunun bakımından sorumludur. Görsel sanalyöre sunucusu yazılımı için Apache ve Netscape Fasttrack kullanıyorlar. Görsel sanalyöredeki her türlü nesnenin tasarımında HTML, Java, JavaScript ve Gimp kullanılıyor. LinuxFocus'un görsel yansıyöresinin bakımı bu birim tarafından sağlanıyor. Bu birim fakülte ve laboratuvarlardaki öğretim etkinliklerine yardım etmekle de sorumludur. Aynı zamanda bir uzaktan eğitim projesinde de görev almaktadırlar.

• Windows NT Birimi:
  
  Her ne kadar laboratuvarlar ağırlıklı olarak Linux makinelerinden oluşsa da Windows NT yüklü bir kaç bilgisayar bulunmaktadır. Bunun nedeni Fakülte'deki diğer programlar olan Fizik ve Kimya bölümlerinin gereksinim duymasıdır.
  
  Bu birim küçük bir NT iletişimağının bakımını sağlıyor. Yönetim Samba ve Linux kullanımıyla sağlanmakta. NT şu ana kadar bellek kotasına sahip değil ve zaten NFS gibi sistemlerde sistem paylaşımı oluşturmak bir takım zorluklar çıkarmakta. Bununla birlikte Linux ve Samba bu konuda kolaylık sağlıyor. Her ne kadar NT'nin sağladığı tüm kolaylıklar Linux altında bulunsa da bazı insanlar hâlâ Microsoft ürünleri kullanıyorlar. Bu tabii ki beraberinde bir takım sorunlar getiriyor ve laboratuvarlarımız bu insanların gereksinimi olan bazı kolaylıkları sağlıyor..

Sonuç